De mooiste boeken van 2022

Want er komen andere tijden…

Bob Dylan schreef het, Lennaert Nijgh vertaalde het, Boudewijn de Groot zong het. ‘Er komen andere tijden.’ Als we muziek hadden gedraaid in de winkel, was dat nummer de laatste weken vaak langsgekomen. Wel in de versie van De Groot, altijd een stuk monterder dan de jengelige van Dylan (sorry, fans). Er komen altijd andere tijden, sowieso natuurlijk, maar nu meer dan ooit. In elk geval op microniveau, op Middenweg 29 om precies te zijn.
Net nu we onze ogenschijnlijke kalmte na alle coronatoestanden hebben hervonden, onze enige klacht een gebrek aan leestijd betreft en we achter de schermen steggelen over vegan chocopasta, was er ineens nieuws, groot nieuws: onze Anja gaat de winkel overdragen aan de eigenaren van Java Bookshop, Sharon, Sanne en Lisa. Van het voortraject heeft u als het goed is niks meegekregen, en we streven met z’n allen naar een zachte overstap. Natuurlijk zullen er dingen veranderen, en af en toe de boel flink laten doorwaaien is altijd goed. Maar: geen paniek, hier volgt een lijst met dingen die niet veranderen (vrij naar Rebecca Stead):
-de naam van de winkel
-het dorpspompgevoel
-onze aandacht voor u
-ons uitgebreide koekjesassortiment (daar merkt u alleen indirect iets van in de vorm van tevreden, blije boekverkopers)
-ons uitgebreide boekenassortiment
-onze leeshonger (die groter is dan onze koekjestrek)
-wij
-(vul hier iets in naar keuze)
-de eindejaarsnieuwsbrief

Speaking of: we hebben weer een volle eindejaarsnieuwsbrief bij elkaar getipt. We reisden weer de hele wereld over, lazen voor alle leeftijden en keken eens wat meer naar kunst. Een mooie verzameling voor wie weleens toe is aan iets anders.
We wensen u een stabiel én dynamisch nieuwjaar.

Bodil Edith Igor Jan Jeanine Katty Marianne Martijn Mieke Vera
 

 

Welke boeken vonden wij de mooiste van het afgelopen jaar?

Vera

Lucy by the Sea & Oh William! - Elizabeth Strout

Vertaald als Lucy aan zee door Madelon Janse en Het verhaal van William door Barbara de Lange
In Oh William! vertelt Lucy Barton (die al in eerdere boeken van Strout voorkwam) over haar ex-man William, die ze nooit helemaal begrepen heeft. Het voelt allemaal heel licht, met kleine onderbrekingen zoals ‘dat vertel ik straks, eerst nog even dit’ of ‘ik vind dat je dit ook nog moet weten’, waardoor je heel gemakkelijk door het boek heen glijdt. Strout beschrijft alles wat Lucy meemaakt met zo veel gevoel en openheid, dat ze echt tot leven lijkt te komen.
Dit najaar verscheen Lucy by the Sea, weer over Lucy en William, die vanwege corona New York verruilen voor de kust van Maine. Lucy vertelt in korte passages over de mensen die ze daar ontmoet, de tijd die ze in het huis doorbrengt en de gesprekken met haar dochters. Haar gevoelens voelen eerlijk, het verhaal is soms pijnlijk, maar bovenal is het heel erg prachtig..

De kapperszoon – Gerbrand Bakker

Simon, de kapperszoon, heeft de kapperszaak van zijn opa in de Jordaan overgenomen. Hij heeft het liefst zo min mogelijk klanten, maar maakt graag een uitzondering voor ‘de schrijver’, een personage waarin je Gerbrand Bakker kunt  herkennen. De schrijver raakt geïnteresseerd in het verhaal van Simons vader die omkwam bij de vliegramp op Tenerife.
Dit boek is niet zomaar een kijkje in het hoofd van de schrijver. Het is een boek dat speelt met je bewustwording van het schrijverschap. Een alternatieve verhaallijn – wat als vader niet was doodgegaan? – zet je aan het denken; is hij nu dood of niet? Maar dat doet er juist niet toe, want je was sowieso al fictie aan het lezen! En doordat je zo bewust kunt lezen over iedere keuze die de schrijver maakt, kun je je ook bewust overgeven aan het boek en zo genieten van heel goede literatuur.

Crossroads – Jonathan Franzen

Vertaald als Kruispunt door Peter Abelsen
Personages die altijd precies het verkeerde lijken te doen; er is toch niets leukers dan dat. Crossroads gaat over de familie Hildebrandt, begin jaren zeventig. Vader is pastoor, moeder staat op instorten en de kinderen eigenlijk ook. Het boek pakt je echt beet en laat je meegenieten met de gevoelswereld van de gezinsleden. Je wordt overspoeld door hun schaamte en narcisme, je krijgt al hun verkeerde gedachtes te lezen en het verwerpelijke gedrag te zien. En wat is dat toch heerlijk, want het zijn zulke echte personages, met zo veel diepgang, zulke goede fictie, dit wil je lezen!
 

In liefde – Amy Bloom

Vertaald door Janine van der Kooij
Amy Bloom beschrijft in haar memoir In liefde de zelfverkozen dood van haar man. Hij leidt aan alzheimer en heeft besloten de ziekte niet af te wachten maar zelf te beslissen over zijn eind. Dit klinkt erg zwaar en verdrietig, maar het is een hartverwarmend boek. Dat twee mensen elkaar op latere leeftijd hebben gevonden, samen geweldige jaren hebben en elkaar kunnen laten gaan. Bloom is open, een ‘echt persoon’, met echte gevoelens en imperfecties, waardoor ik erg begaan was met haar verhaal. Als Bloom schrijft over hun laatste moment samen in de euthanasiekliniek zit er niets anders op dan heel hard huilen en nooit meer vergeten.

Jan

De elandparadox – Antti Tuomainen

Vertaald door Anton Havelaar
Een tragikomedie uit Finland. De eigenaren van een pretpark komen in de problemen door maffiose praktijken van de leverancier van hun toestellen (zoals de Elandsprong, de Krokodillenrun of de Glibberberg). Er vallen slachtoffers maar er is ook veel te (glim-)lachen. Het deed me denken aan wat Rob van Essen ook zo goed kan: een verhaal vertellen waarbij de grens tussen slapstick en serieus nemen niet gemakkelijk is te markeren.

De Weimarrepubliek 1918-1933 – Patrick Dassen

Een dijk van een geschiedenisboek over Duitsland tussen de twee wereldoorlogen.
1918: de Eerste Wereldoorlog was verloren, de Keizer had het veld geruimd en een prille democratie zag het levenslicht. Het was met vallen en opstaan, maar ondanks de bedreigingen (de revolutie, de opkomst van extreemrechts, het vernederende Verdrag van Versailles, de hyperinflatie, het antisemitisme, de Grote Depressie) hield de Weimarrepubliek veertien jaren – en evenzovele kabinetten – stand. 
Voor Patrick Dassen is het niet vanzelfsprekend dat de ontwikkelingen in deze jaren rechtstreeks hebben geleid naar de machtsovername van Hitler in 1933. Het had net zo goed anders kunnen lopen. Zo heeft het nationaalsocialisme vele jaren slechts een kleine aanhang gekend. En wat als Hitler écht was gestraft voor zijn putsch in 1923? De verstandige en charismatische minister van Buitenlandse Zaken Stresemann hield jarenlang de boel bij elkaar; wat als hij niet plotseling was overleden in 1929?
Zo zit deze geschiedenis vol verrassingen en plotwendingen, door Patrick Dassen virtuoos aan het papier toevertrouwd.
Tip: lees na dit boek Wolfstijd van Harald Jähner, over Duitsland in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, toen de Weimarrepubliek als het ware tot volle wasdom kwam.

Werner Mantz – The Perfect Eye – Frits Gierstberg e.a.

Werner Mantz (1901-1983) was een Duits-Nederlandse fotograaf die tientallen jaren de modernistische architectuur in het Roergebied en Limburg vastlegde. Hij werd er niet heel bekend door en dat is merkwaardig, want zijn foto’s zijn van een grote schoonheid. Het Bonnefantenmuseum in Maastricht wijdt er op dit moment een grote tentoonstelling aan. Voor de liefhebber (van modernisme, van fotografie, van schoonheid) een echte aanrader. De bijbehorende catalogus ziet er ook voorbeeldig uit. 
Soms denk ik wel eens, modernisme, fotografie, ik heb al zo veel gezien, ik ken het zo langzamerhand wel (is best wel snobistisch, geef ik toe). Het werk van Werner Mantz is echter uniek en zeker een prachtige toevoeging aan wat er op dit gebied al bestaat.

Jeanine

Misjka – Edward van de Vendel & Anoush Elman/illustraties Annet Schaap

Kort en koud douchend probeer ik de huidige situatie(-s!) enigszins te bezweren, maar eerlijk gezegd ben ik eigenlijk toe aan een heel groot warm bad. En weet u, voor mij voelt het lezen van een fijn boek als een warm bad. Thuiskomen, zijn waar ik het liefst wil zijn. Dit warme bad werkt zelfs langer door dan de letterlijke variant. 
Ik las weer van alles en vond daar ook van alles van.

Na jaren in AZC’s te hebben doorgebracht, betrekt Roya met het gezin voor het eerst een eigen huis in Nederland. En bij een huis hoort een huisdier en dat is konijn Misjka. Het zorgvuldig en liefdevol vertelde verhaal laat zien hoe het konijn zich tot vertrouwenspersoon ontwikkelt. Een boek dat iedereen zou moeten lezen.
 

Een gelaten leven – Vita Sackville-West

Vertaald door Mouring Lindenburg
Lady Slane, 88 jaar en net weduwe geworden, laat de conventies los en kiest eindelijk toch nog even voor zichzelf. Geschreven in 1931, maar desondanks een heel eigentijds en heerlijk mijmerboek.

Lucy by the Sea – Elizabeth Strout

Vertaald als Lucy aan zee door Madelon Janse
Ik had (weer!) corona en Lucy kwam op bezoek. Sinds Oh William! had ik niets meer van haar gehoord, maar ze zat weer vol verhalen. Openhartig als altijd vertelde ze over haar belevenissen gedurende de (voorbije?) pandemie. Over de vlucht (samen met haar ex-man William) vanuit New York naar veiliger oorden, over haar dochters, nieuwe vriendschappen, oud zeer. Steeds weer uitblinkend in haar kleine observaties. Elizabeth Strout is mijn held.

The Swimmers – Julie Otsuka

Vertaald als De zwemmers door Lucie Schaap
Een boek met een fijne cadans waarin ik lekker meezwem en me ver van de wereld daarboven waan. En dat is inderdaad fijn, zolang het duurt. Want ook die veilig gewaande wereld begint scheuren te vertonen, waarna het verhaal verder inzoomt op een van de zwemmers wier geheugen langzaam wordt uitgevaagd. Een origineel boek over herinneren en over het verlies van herinneringen.

Crapuul – kroniek van een krottenwijk – Frank Bokern

Wie tegenwoordig door het chique (steriele!) Stokstraatkwartier in Maastricht loopt, vindt nergens sporen terug van het zeer bewogen leven in deze buurt. Voorheen een échte en hechte volksbuurt, waar bij gebrek aan ruimte in huis vooral op straat werd geleefd. De deuren stonden altijd open. Er was veel schrijnende armoede, de bewoners werden doelbewust klein en dom gehouden en werden bestempeld als crapuul: de asocialen, de onaangepasten. 
Na lezing overheerst de ontnuchtering en de overtuiging dat het etiket ‘crapuul’ vooral geplakt dient te worden op de machthebbers door de decennia heen: de Gemeente Maastricht, de Katholieke Kerk en de grote industriëlen (met een twijfelachtige ererol voor de familie Regout). Belust naar macht, geld en aanzien hielden zij, ondanks vele rapporten en onderzoeken, de armen in dit deel van Maastricht klein, arm en blijvend afhankelijk. En helaas zie ik veel parallellen met de huidige tijd. Het grote geld is en blijft de boosdoener.

Martijn

De Weimarrepubliek 1918-1933 – Patrick Dassen

De rode draad in mijn boekentips is de huidige tijd. Bij ieder boek kwam die weer om de hoek kijken. Het begrijpen van ‘de huidige tijd’ is lang niet altijd even makkelijk, maar wel een bijzonder interessant streven. Ik probeer dit veelal 
vanuit het verleden. Hopelijk vindt u iets wat u aanspreekt uit deze kleine selectie van boeiende (historische) fictie en non-fictie.

De jaren twintig in Duitsland zijn lange tijd een blinde vlek geweest in de geschiedschrijving. Die periode stond altijd in het teken van de opkomst van Hitler in 1933, waarna de aandacht al snel uitging naar de periode die daarop volgde. Dassen legt de nadruk op de periode van de Weimarrepubliek en toont hoe rijk en boeiend deze tijd was en hoe de opkomst van Hitler geenszins vanzelfsprekend was. Een prachtig geschreven geschiedenis en in zekere zin een illustere spiegel voor onze huidige tijd.
 

The Last White Man – Mohsin Hamid

Vertaald als De laatste witte man door Saskia van der Lingen
Wanneer de hoofdpersoon wakker wordt, schrikt hij van zijn plots zwarte huidskleur. Hij schaamt zich, durft niet naar zijn werk en wordt uitgescholden in het verkeer. Maar Anders, een zeer doeltreffende voornaam, is niet de enige die dit overkomt. Gestaag verspreidt deze ‘infectie’, deze ‘aandoening’ (wat is het?), zich over de gehele maatschappij. Er ontstaat paniek en dreiging. Op een confronterende manier schrijft Hamid over een alternatieve wereld, waarin bepaalde aannames en houdingen op geen enkele manier een alternatief zijn voor onze eigen maatschappij. Toch is het ook een heel persoonlijke roman. Ik wil niet te veel weggeven, dus geloof mij maar als ik zeg dat je niet teleurgesteld zult worden.

Het is oorlog maar niemand die het ziet – Huib Modderkolk

In 2019 werd dit boek genomineerd voor de Brusseprijs. Afgelopen zomer verscheen de midprice-editie, voorzien van een nieuw voorwoord, en het is nog altijd actueel. Met journalistieke verve en een grote dosis persoonlijke interesse toont Modderkolk de onzichtbare wereld van hackculturen en cybercrime, en de grote gevaren die daaruit voortkomen. Zonder de mooie en positieve kanten van deze digitale intelligentie af te zwakken, benadrukt Modderkolk juist hoe de kennis op dit gebied bij het overgrote deel van de samenleving ernstig tekortschiet. De onzichtbare wereld ontwikkelt zich razendsnel en er vinden prachtige ontwikkelingen plaats, maar óók heuse oorlogen, zonder dat iemand het doorheeft. Dit boek is een enorme verrijking voor iedereen die de huidige wereld beter wil begrijpen.

Lessons – Ian McEwan

Vertaald als Lessen door Harm Damsma en Niek Miedema
De voorgaande romans van McEwan vond ik altijd prachtig gelaagd en rijk aan historische referenties. Met Lessons is precies aan deze perpetuele verwachting recht gedaan. Bij de opening wordt gelijk een uiterst gelaagd kader geschetst, waarbij verleden en heden continu met elkaar in wisselwerking zijn. Hoofdpersoon Roland Baines grijpt terug op zijn herinneringen als hij zijn huidige situatie, waarin zijn vrouw hem en hun pasgeboren kind heeft verlaten, wil duiden. In deze ingenieuze en intelligente roman gaat McEwan als een ware detective door het verleden op zoek naar betekenis van oud trauma en de rol van anderen.

Vermogen – Hernan Diaz

Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema
In deze indrukwekkende historische roman speelt Diaz met fictie en werkelijkheid. Het New York rond het jaar 1929 stond in het teken van de Beurskrach op Wall Street. Durfkapitalisten en het grote geld vierden hoogtij. In vier delen ontvouwt zich een prachtige plot waarin alles wat de lezer denkt te weten compleet anders in elkaar steekt en de roman een feministische draai krijgt. Het Amerika van die tijd vertoont scherpe parallellen met nu, met onderwerpen als klasse, kapitalisme en hebzucht. Dit boek is zowel een knappe, literaire puzzel als een aanklacht tegen de kapitalistische gang van zaken.

Mieke

Het boek van Beatrice – Kate DiCamillo/illustraties Sophie Blackall (vanaf 10 jaar)

Vertaald door Harry Pallemans
Op een dag ligt er zomaar een meisje bij de geit in de stal van het klooster. Ze mag een tijdje bij de monniken blijven zolang ze zwijgt. Als de monniken erachter komen dat de Koning haar dood wenst, moet ze alsnog vertrekken. Answelica, de koppige geit, gaat mee en beschermt haar tegen het kwaad. Beatrice besluit de Koning te confronteren met de voorspelling uit De Kronieken der droefenis waarin geschreven staat dat een meisje de koning zal onttronen. Is zij dat meisje? Wie is ze eigenlijk?
Sprookjesachtig geschreven met een heerlijk einde.

Het lied van ooievaar en dromedaris – Anjet Daanje

Het boek begint met de geschiedenis van de gezusters Drayden. Eliza May Drayden wordt wereldberoemd met haar roman en beïnvloedt met dit boek de levens van vele anderen.
Het lied van ooievaar en dromedaris bestaat uit elf delen die op zichzelf lijken te staan maar op een ingenieuze manier verband houden met Eliza en haar familie. In elk deel schuift de tijd een stukje op. Verschillende thema’s komen steeds terug: de liefde tussen twee zussen, fascinatie voor de dood (en het leven) en de tijd. Steeds komt de vraag terug: wat is de zin van ons nietige bestaan in deze wereld?
Ik las het in Frankrijk, maar intussen liep ik door Bridge Fowling, een ruig dorp in Yorkshire.
Geen enkele bespreking doet recht aan dit boek, lees dit meesterwerk zelf!

Wankel koninkrijk – Tim de Wit

Met humor en gedrevenheid geeft Tim de Wit een duidelijk beeld van de hectiek in het Verenigd Koninkrijk tijdens de afgelopen zeven jaar. Toen De Wit in Londen aankwam, had hij niet kunnen voorspellen dat hij dagelijks vanaf zijn balkon verslag zou doen van de gevolgen van de Brexit. Hij schetst een helder beeld van de verscheurdheid binnen families, de schatrijke Russen in Londen, de woningnood en de armoede. Ondanks deze zware thema’s leest het boek heerlijk weg.

Dora’s dankbaarheid – Ger Beukenkamp

Ger kennen we vooral uit de faxen van Nicolien Mizee. Na jaren van grote stilte, laat de ‘Allesverpletterende’ (zoals Mizee hem graag noemt) eindelijk van zich horen. Hij vond het zelf onnodig om zijn memoires te boek te stellen, maar gelukkig heeft Nicolien hem weten over te halen. Zij stuurde hem steeds een eerste zin van een hoofdstuk waar hij dan op kon voortborduren. Deze zinnen van Nicolien zijn op zich al vermakelijk: ‘Wist je dat het nummer “American Tune” van Paul Simon op de melodie van Bachs “O Haupt voll Blut und Wunden” geschreven is?’
Hun samenwerking heeft een prachtig boek opgeleverd, waarin het leven van Gers moeder Dora en zijn jeugd in Amsterdam de rode draad vormen. Een geweldig boek!

Etty Hillesum – het verhaal van haar leven – Judith Koelemeijer

Etty Hillesum heeft ruim tachtig jaar geleden dagboeken geschreven die heel eigen waren en tegelijkertijd universeel. Haar gedachten zijn (juist) ook in deze tijd aansprekend en inspirerend. 
Judith Koelemeijer is erin geslaagd een mooi beeld te geven van Etty Hillesum: hoe gedreven en innemend ze was, maar ook hoe ze worstelde met familierelaties en hoe ze jaloers kon worden als Julius Spier aandacht gaf aan haar vriendinnen. Ze bleef geloven dat ze iets kon betekenen voor een ander en dat liefde altijd sterker is dan haat.
Door de herinneringen van kinderen van vrienden en kennissen van Etty zijn ook andere, aangrijpende verhalen belicht. Ik kon dit prachtige boek met moeite wegleggen.

Bodil

Een geest in de keel – Doireann Ní Ghríofa

Vertaald door Caroline Meijer
In Een geest in de keel schrijft Doireann Ní Ghríofa over twee vrouwenlevens, dat van haarzelf en dat van de achttiende-eeuwse dichteres Eibhlin Dubh Ní Chonaill. Zelf is ze moeder van vier kleine kinderen en ontsnapt tijdens kolfsessies in het beroemde Ierse gedicht van Ní Chonaill; een rouwklacht waarin ze over de dood van haar echtgenoot schijft. 
Ní Ghríofa begint aan een vertaling van het gedicht en haar leven raakt verweven met dat van de dichteres. Ze schrijft hoe ze de stem van de andere vrouw uitnodigt ‘om een poos in mijn keel rond te spoken’. Een thema dat lijkt terug te komen is dat van verdwijning. Dagelijkse taken van lijstjes schrappen, als moeder verdwijnen in de behoeftes van een ander. Maar ook het bestrijden van verdwijning. De onzichtbare vrouwenlevens zichtbaar maken, ongehoorde verhalen laten klinken.

Anti-nihilisme – engagement in de 21e eeuw – Arthur & Jarmo Berkhout

Met als startpunt de bezetting van het Maagdenhuis in 2015, het protest tegen de bezuinigingen op het hoger onderwijs en in zijn algemeen ‘de neoliberalisering van het leven’, gaan de broers Berkhout op zoek naar verandering. Ze bieden een analyse van de huidige problemen en het crisis-tijdperk waar we ons in bevinden. Op basis van hun eigen ervaringen met activisme en aan de hand van filosofen pleiten de broers voor hernieuwd politiek engagement. Het gaat om het vinden van ‘nieuwe antwoorden op de vraag wat we werkelijk willen en wat werkelijk goed voor ons is. Die antwoorden, altijd voorlopig, altijd zoekend, maken het mogelijk om de verbeeldingskracht te mobiliseren ten gunste van veranderende sociale verhoudingen’. Een goed geschreven en belangrijk boek!

Rood – twee romans in verzen – Anne Carson

Vertaald door Marijke Emeis
Een mengvorm van mythe, roman en gedicht. Aan de hand van fragmenten van de Griekse klassieke dichter Stesichorus herschrijft Carson het verhaal van Geryon, het monster uit de werken van Herakles. Anne Carson maakt van Geryon een gevoelige jongen die in een onstuimig liefdesverhaal terechtkomt met Herakles. De combinatie van Griekse mythe, Zuid-Amerikaans sprookje en coming-of-ageverhaal maakt van Rood een bijzonder boek.

Igor

Het lied van ooievaar en dromedaris – Anjet Daanje

Het lied van ooievaar en dromedaris is voor mij de roman van het jaar. Daanje wilde een roman schrijven over het leven van Emily Brontë en besloot die op een bijzondere manier vorm te geven. Het werd een verzameling van elf verhalen, die op zichzelf al prachtig zijn. Maar de manier waarop de verhalen zich tot elkaar verhouden, door middel van onderwerp, thema en herhaling van specifieke gebeurtenissen, maakt het boek tot een caleidoscopisch geheel. Daanje lijkt in sommige verhalen vrij ver van Brontë af te wijken, maar ze verliest haar hoofdonderwerp nooit uit het oog. Bovendien is haar stijl prettig; als je voor een langere periode aan het lezen bent, meander je met de taal mee. Met die taal kan ze in enkele zinnen een grote gebeurtenis van een leven voorbij laten komen en toch met die paar zinnen recht doen aan de blijdschap of aan het verdriet dat erbij hoort. Een boek om te lezen, te herlezen en te koesteren.

Het begin van alles – een nieuwe geschiedenis van de mensheid – David Graeber en David Wengrow

Vertaald door Rogier van Kappel en Bart Gravendaal
Dit boek tipte ik ook al in de zomer, maar het is geen luiheid dat ik het boek ook bij mijn beste boeken van het jaar noem. Ik vind het namelijk simpelweg een van de belangrijkste geschiedenisboeken die ik ken. Daarmee houdt het simpele wel op, het lezen is soms ook werken. En waar werk je in de meeste gevallen niet rijk maakt, ligt dat bij dit boek anders; als je het boek uit hebt, zit je mentale schatkist vol met ideeën, alternatieven en bijzondere historische voorbeelden. En uiteindelijk is het punt dat David en David willen maken toch verbluffend eenvoudig: de geschiedenis is niet zo rechtlijnig als we geneigd zijn te denken, dus laten we niet denken dat we per se op dezelfde voet door moeten gaan.

Rebelse genieën – de eerste romantici en de uitvinding van het ik – Andrea Wulf

Vertaald door Fennie Steenhuis, Nannie de Nijs Bik-Plasman en Mijke Hadewey van Leersum
Toegegeven, de interesse in het onderwerp, de Duitse romantici, had ik al. Dat uitgerekend Andrea Wulf dit boek ging schrijven, was voor mij een cadeautje.
Rebelse genieën is de biografie van een groep filosofen en schrijvers in het plaatsje Jena tussen 1794 en 1806. Deze groep bestond onder anderen uit Schiller, Fichte, Novalis, de broers Friedrich en August Wilhelm von Schlegel, Caroline Schlegel als interne bindende factor en Goethe als externe. In de periode van ongeveer tien jaar veranderde de ‘Jena-kring’, zoals Wulf de groep noemt, de literaire en filosofische wereld ingrijpend. De schrijfster laat aan de hand van uitgebreid brononderzoek zien op welke manier de kring dit deed en hoe hun persoonlijke levens eruitzagen. Zo komt de lezer door de gedichten, recensies, brieven en boeken, maar ook door de ruzies en liefdesaffaires heel dichtbij.

Regentijd – José Eduardo Agualusa

Vertaald door Harrie Lemmens
Mocht u niets weten van de politieke omwentelingen in Angola in de afgelopen eeuw, dan is deze roman een geschikte aanleiding om u er eens goed in te verdiepen. De kracht van deze roman zit hem erin dat je aan het eind van het boek een gefragmenteerd beeld hebt van een opstand en een burgeroorlog, zonder dat nu van alles precies duidelijk is hoe het gegaan is – dat is het immers voor niemand, ook niet voor de geschiedschrijvers. Agualusa geeft je interviewpassages, korte hoofdstukken over steeds andere (hoofd)rolspelers en ook veel gedichten. Daarmee lukt het hem een indrukwekkende kenschets te maken van de veelheid aan strijdende partijen, de onduidelijkheid die speelde en de gruwelijke martelpraktijken. En om de lezer aan te sporen je verder te verdiepen – in de geschiedenis van Angola én in het oeuvre van Agualusa.

Recitatief – Toni Morrison

Vertaald door Nicolette Hoekmeijer
Ten slotte wil ik graag ook nog ingaan op een kwestie die in 2022 speelde en voorlopig nog niet voorbij is: het verbod op boeken op scholen in de Verenigde Staten. Natuurlijk, aan de andere kant van de oceaan lijkt veel momenteel onbegrijpelijk, maar de gemoederen lopen daar zo hoog op, dat er nu van overheidswege boeken worden verboden. Op de lijst van verboden boeken staat ook werk van Toni Morrison. Haar dit jaar in het Nederlands vertaalde korte verhaal Recitatief staat gelukkig (nog) niet op de lijst. Recitatief is het verhaal van een vriendschap tussen Twyla en Roberta, een wit en een zwart meisje, waarbij onduidelijk is voor de lezer welke van de twee nou welke huidskleur heeft. Morrison zet verschillende literaire middelen in om de lezer gedurende het hele verhaal te laten twijfelen: wie heeft nou welke kleur? En zoals Zadie Smith in haar krachtige voorwoord benoemt,  spreekt ze met die middelen elk vooroordeel van de lezer aan. Waarom denk ik dat Twyla wit is? Zo is het verhaal behalve erg goed, ook een spiegel.

Katty

De Hoofdzakenserie van uitgeverij Blossom Books

Het lukt me zelden antwoord te geven op de vraag wat voor mij het beste boek van het jaar was. Vaag gloort het idee dat ik het beste boek nog moet lezen, misschien wel precies na afloop van dit schrijven. Behalve verslingerd aan lezen ben ik ook geïnteresseerd in psychiatrie en dus blik ik dit jaar terug op wat die combinatie in boeken heeft opgeleverd. 

Met titels als Ga gewoon wat leuks doen (Aafke Romeijn), Eetgestoord (Charlotte Simons) en Een steekje los (Iris ter Haar) maken de auteurs van de hoofdzakenserie meteen al duidelijk dat zelfspot een belangrijk ingrediënt kan zijn om over mentale stoornissen te schrijven. Hoewel het wat mij betreft niet noodzakelijk is, maakt het de boeken wel toegankelijk. De strak vormgegeven boeken vertellen aan de hand van het leven van de auteurs hoe het is om met een specifieke ‘stoornis’ te leven. Boeken voor wie zich afvraagt hoe het is om ‘een steekje los’ te hebben, voor wie zichzelf hoopt te herkennen of een naaste beter wil begrijpen.
 

Weerlicht – Jante Wortel & Het begin en zijn oneindigheid – Corinne Heyrman

Wanneer verandert iets van een egodocument (waardevol; op z’n minst voor de auteur zelf) in literatuur (de moeite van het lezen waard)? Ik pretendeer niet hierop het antwoord te geven, maar durf wel te zeggen dat zowel Jante Wortel als Corinne Heyrman iets doet wat het particuliere (en daarmee des te generieke) van ‘het verslag van een eetstoornis’ ontstijgt. Wortel doet dat door de ziekte nergens expliciet te benoemen, maar de beleving ervan over de pagina’s uit te smeren. En dat treft niet alleen hoofdpersoon Lea, maar ook haar ouders en broer, die allemaal op hun manier proberen om met haar ziekzijn om te gaan. 
In Het begin en zijn oneindigheid is er geen sprake van een primair gezin, maar wel van een moeder, een opa en een oma. Kleindochter en grootvader belanden op dezelfde psychiatrische afdeling van een Vlaams ziekenhuis – zij het op andere momenten. Heyrmans verteller is onderzoekend en beschouwend; zij interviewt zichzelf, haar moeder, haar oma en voor zover mogelijk haar grootvader. Heyrmans debuut is een mozaïek waarin haar tijd met ‘de vijf magere meisjes’ wordt afgewisseld met de zoektocht naar opa (zit hij nog in de ‘verwarde’ man?).
 

De bakvis – Nadia de Vries

In De bakvis kruipen we in de hersenkronkels van Distel Nooitgedacht. Vanuit die kronkels ontrafelt zich een curieuze geest. De feiten: een dode vader, afwezige familie, een setje puberlijfselfies en nieuwsgierigheid naar een light-variant van het darkweb. En natuurlijk escaleert er dan het een en ander. Min of meer van het kaliber: ze stond erbij en keek ernaar.

Marianne

Kitchen – Banana Yoshimoto

Vertaald door Maarten Liebrechts 
Het boek bestaat uit de novelle Kitchen en het korte verhaal ‘Moonlight Shadow’. Het zijn twee verhalen waarin rouw, eenzaamheid, gender, de grote stad en de liefde voor eten een belangrijke rol spelen. Verstilde vertellingen waarin je de Japanse samenleving en omgangsvormen een beetje leert kennen. Het boek was in de jaren negentig een groot succes in Japan. De heruitgave van dit boek is volkomen terecht, het is een tijdloos boek.

Bliksemkind – Hans Hagen/illustraties Martijn van der Linden (vanaf 9 jaar)

Een sprookjesachtige, originele vertelling over Yoko die getroffen wordt door de bliksem. Als ze bijkomt heeft ze een geneeskrachtige steen in haar hand, waarmee ze haar zieke oma geneest. Het nieuws dat Yoko mensen kan helpen verspreidt zich en al snel staan er rijen mensen voor de deur die genezen willen worden. Dat betekent rijkdom voor de voorheen arme familie, maar Yoko wordt er heel ongelukkig van.
De verschillende vertelperspectieven en de kleurrijke illustraties van Martijn van der Linden maken er samen een bijzonder geheel van.

Broodhoofd – Sara Mesa

Vertaald door Nadia Ramer
Een jong meisje wordt gepest op school en besluit niet meer te gaan. Zonder dat haar ouders het weten verstopt ze zich elke dag in het park tussen de struiken. Daar ontmoet ze een vreemde oude man met wie ze langzaam maar zeker een band opbouwt. De man heeft totaal geen bijbedoelingen; het meisje twijfelt daar aan, maar ze is ook niet zeker van haar eigen gevoelens. Zeer knap gedaan en spannend tot het eind.

Help, ik heb een puber! – Kluun

Heerlijk vermakelijk, herkenbaar en leerzaam boek over pubers en hun ouders en alle perikelen die daarbij horen!

Man zonder rijbewijs – Oek de Jong

In eerste instantie twijfelde ik of ik hier wel aan wilde beginnen, het leek me saai, een boek over rijlessen. Maar verdorie, het is wel Oek de Jong! Dus ik deed het toch. Ik hou van zijn taal en zijn manier van kijken. En uiteindelijk gaat het natuurlijk over meer dan alleen rijles, het zijn eerder de memoires van een bijrijder. Bij Oek de Jong maakt het eigenlijk niet uit waar hij over schrijft, zijn blik maakt alles interessant.

 

 

 



Er verschenen dit najaar zoveel mooie non-fictieboeken dat het moeilijk kiezen is. Ik wil er een aantal even kort aanstippen.

Vogelatlas Amsterdam – Jip Louwe Kooijmans, Geert Timmermans en Koen Wonders

Nooit eerder is de Amsterdamse vogelwereld zo uitgebreid geïnventariseerd en beschreven. Soorten, soortgroepen en landschappen in de Amsterdamse regio komen uitgebreid aan bod.

Heb ik dat gemaakt? – de vormende jaren van H.P. Berlage, bouwmeester – Max van Rooy

Een mooie biografie over de beroemde architect Berlage.

De Kring 100 jaar – Rudie Kagie

Bijna 700 foto’s, tekeningen, affiches, documenten en hilarische verhalen over de Amsterdamse kunstenaarssociëteit nemen de lezer mee op een reis door de tijd.

Kleurenatlas van de natuur – Patrick Baty

Vertaald door Erika Venis
Een prachtig uitgevoerde kleurengids waarin 110 individuele kleurstalen gekoppeld worden aan negentiende-eeuwse voorbeelden uit het dierenrijk, de plantenwereld en de wereld van de mineralen.

Johan van der Keuken – Frits Gierstberg

Het Nederlands Fotomuseum heeft uit het archief van Van der Keuken een prachtig omvangrijk fotoboek samengesteld. Een citaat van hemzelf beschrijft het beste waar zijn fotografie voor staat: ‘De fotografie is de kunst van het heilige zien, het zien van de betekenis van mensen en dingen in hun onderlinge relaties, het zien van hoe alles van wezen verandert door de toverwerking van het licht, het zien van de poëzie van het alledaagse, het zien van het ongrijpbare achter het waarneembare langs.’

Edith

Nachtbloeiers – Ananda Serné

Een heel verrassend en origineel debuut over een onderwerp dat me meer bezighoudt dan ik zou willen: slapeloosheid. Hoofdpersoon Eliza werkt bij een slaapinstituut en wil onderzoek doen naar het verband tussen slapeloosheid en partnerkeuze. Haar relatie is net gestrand en ze raakt op drift. Zonder eigen huis en een in te leveren onderzoeksvoorstel dat zichzelf niet schrijft, doolt ze rond. Het boek is een lappendeken van aantekeningen, leuke weetjes en overpeinzingen, met een vleugje dystopie. Een kleurrijke, warme lappendeken waar je maar al te graag onderkruipt en die je warm houdt, als je ’s nachts weer eens wakker ligt.

Een liefdeshuwelijk – Monica Ali

Vertaald door Nadia Ramer
Nog een boek als een warme deken. Ali neemt je vanaf de eerste pagina mee in het leven van Yasmin, dochter van Bengaalse immigranten. Yasmin werkt als arts op een geriatrische afdeling van een ziekenhuis en is verloofd met Joe. Als haar traditioneel ingestelde ouders kennismaken met de moeder van Joe – een vrijgevochten feministische schrijver – gaat alles schuiven.
Alle personages worstelen met hun eigen verlangens en dromen en Ali laat je overal bij zijn. Het leest als een soap, de gebeurtenissen volgen elkaar in hoog tempo op, de emoties schieten alle kanten op. Ali schuwt de grote thema’s niet maar leidt alles in de juiste banen. Je voelt aan alles dat je in goede handen bent en dat maakt dit boek tot een veilig oord waar het goed toeven is.

De droomfabriek – Gerwin van der Werf

Een allerminst veilig oord is de vmbo-afdeling van de Wijcker Scholengemeenschap, waar hoofdpersoon Josie zonder enige werkervaring solliciteert als docent wiskunde. Ze wordt direct aangenomen en erger nog: ze kan meteen beginnen. Van der Werf gooit haar in het diepe en dompelt de lezer onder in het schoolleven. Hij doet dit zo beeldend en nauwgezet dat je het puberzweet kunt ruiken. Josie raakt volledig in de ban van Carmen uit 3a en al snel vervagen de grenzen. Josie wil Carmen redden, maar hoe ver kan ze gaan? Broeierig, geestig en een tikkeltje afschrikwekkend voor iedereen die een overstap naar het onderwijs overweegt.

Help, ik heb een puber! – Kluun

Over puberzweet gesproken. Kluun schreef een verfrissend en echt helpend boek over pubers. Heb je een puber of ken je een puber en zit je soms met de handen in het haar? Lees dit verhelderende boek, waarin Kluun ouders en pubers handig indeelt in vier groepen (al is uw puber natuurlijk uniek en past u zelf ook echt niet in een hokje). Hij legt uit hoe het komt dat pubers lege verpakkingen terugzetten in de koelkast en waarom ze niet uit bed kunnen komen. Het boek was voor mij een blinkende spiegel waarin ik mezelf genadeloos terugzag, maar bovenal was het een warm pleidooi om extra veel van deze malle menssoort te houden.

Zelfportret – Jesse Ball

Vertaald door Jan Willem Reitsma
Pubers krijgen vaak het verwijt dat ze alleen maar met zichzelf bezig zijn – Jesse Ball heeft dit gesublimeerd. Geïnspireerd door het autobiografische Zelfmoord van Édouard Levé schreef hij in één dag dit zelfportret. Een welhaast krankzinnige stortvloed aan anekdotes, herinneringen, fysieke kenmerken en karakterzwaktes. Een boek dat leest als een roes. Totaal omvergeblazen was ik.

Het wilde meisje – Katherine Rundell (vanaf 10 jaar)

Vertaald door Jenny de Jonge
Eindelijk is nu ook het debuut van Rundell (bekend van Feo en de wolven, De ontdekkingsreiziger, Sophie op de daken en De goede dieven die ik alle vier van harte aanraad) vertaald. Ik vond het best spannend – ik ben groot fan, maar was ze ook al zo goed bij haar eerste boek? Ja, dat was ze. Het wilde meisje is het geweldige verhaal van Will die opgroeit bij haar opa op een boerderij in Zimbabwe. Als haar opa hertrouwt met een klassiek gemene stiefmoeder, wordt Will naar een kostschool in Engeland gestuurd. Haar vrijheid, de natuur, haar vriendschappen moet ze inleveren voor een koud gebouw met een hard bed. Al snel komt ze erachter dat je voor kostschoolmeisjes maar beter banger kunt zijn dan voor een stelletje hyena’s.

Anni + Josef Albers – Frouke van Dijke

Onlangs was ik op een literair muziekfestival, of een muzikaal literatuurfestival. Het doet er niet echt toe, ik zag eigenlijk niks. Maar overdag waren er musea, en die maakten alles goed. Bij Mesdag was er het panorama, immer adembenemend, en een mooie overzichtstentoonstelling van Suze Robertson (met een prachtige catalogus). De diepste indruk maakte de tentoonstelling in het Kunstmuseum van Anni en Josef Albers, het Bauhaus-kunstenaarsechtpaar dat uitgroeide tot pioniers van het modernisme. Ik raad u van harte aan om nog snel naar Den Haag te gaan (tot 15 januari), maar anders is dit boek een fijne manier om het werk alsnog tot u te nemen. Of na te genieten van hun prachtige, kleurrijke werk, in verf en textiel. En het warme gevoel dat je krijgt bij zo veel creativiteit en liefde tussen twee bijzondere mensen.